Common Goal • Hmin Kawhdan • Puai Tuah Caan
By Salai Thian Nei Thang
CHIN KUMTHEN NUNPHUNG PUAI LE TUMTAH MI COMMON GOAL
Chin Nunphung Kumthen Puai (Chin Traditional New Year) cu Chin miphun pawlih neihcio mi “Nunphung Puai” pakhat asi. Cui Nunphung puai cu Chin miphun pawlih nunphung puai tampi lak sung ihsin a sunglawi hleice mi Puai pakhat asi. Cui Puai ah farah/milian, mingo/midum, Mifim/miaa, Phun-u/Phun-nau/Bawi Upa le Nauta ect.. ti thleidannak um lo ten, senpi(tlangpi) a silo le khawsen zaten bangraan ten nuamzet in an rak hmantlang theumi asi.
Cutiih Pipu sanlai ihsin thok khuasen zaten a vengveng le a bur a bur ti ih komkhawm in kumpi kumkhat sungah veikhat an rak tuah tlang theumi Nunphung Puai a si ruangah cui Puai cu tuisun ni thleng tiang a dotdot in, sunsak cionak san khal cu asi. Ahleice in Chin Nunphung puai cu thleidannak um lo bangraan ten tuah mi Chin tualsuak cindan(nunphung) sinak(identity) langhtertu puai pakhat a si ruangah cui Puai cu tuisun ni tiang sunglawi hleice in kan rak sunsak cionak le hmancionak cu asi. Chin Pipu kutsuak(tualsuak) Miphun pianphung covo bangraan sinak sirhsan(base) in tuahmi khal asi. Cumi cu Chin Nunphung Puai ih tumtah mi kan bangawk cio thehnak (Common Goal) kha asi.
CHIN NUNPHUNG KUMTHEN PUAI LE HMIN KAWHDAN
Chin Nunpung Kumthen Puai(Chin Traditional New Year Festival) cu Chin miphun sungih a ummi Chin hrinhnam(Chin Tribe) pakhat le pakhat kawhdan hmin cu kan umnak hmun le ram, tlangtluan le hawlkuam thlun in a dangawk cio. Asinan tumtahmi cu pakhat asi. Zosuan (Tedim/Tonzang) Township sungih a ummi Unau pawl cun Kumkhen(kumthen), Tuk Tun, Chavang Kut (Thahdo-Kuki) le Khuado tin an ko.
Falam Township sungih a ummi Unau pawl cun Lohawt(Taisun), Fanger (Zahau/Sim/Laizo/ Hlawnceu), Dawngsawm/Tangel/Therstan(Ngawn), Dawngpui(Zaniat), Tenreh(Tapong) tin an ko. Falam le Hakha/Thantlang Pengsung ih a ummi unau pawl cun Tho(Khualsim) tin an ko. Matupi Pengsung ih a ummi Unau pawl cun Kho Tu, Losak, Cang Zom le Khei Na Ke Pa tin an ko. Mindat/Kanpalet Peng sungih a ummi Unau pawl cun Kumer, Kum Cii, Htaim Kai tin an ko. Paletwa Pengsung ih ummi Unau pawl cun Ta Ai Sai tin an ko asi.
Cun Mizo(Lusei/Hualngo) Unau pawlin “Chapchar Kut” tin an hmang. Hivek in hmin kawhdan cu tlangtluan le hawlkuam thlun in bangawk hnuaihni lo hman sehla, kan tumtahmi, kan tuahsanmi le kan ruahsanmi Goal cu a bangrep theh thotho asi.
KUMTHEN CHIN NUNPHUNG PUAI LE AN TUAH CAAN
Kumkhat sungah Chin Pipu pawlin mah le hawlkuam tlangtluan thlun in Nunphung Puai an tuah theu. Cui Nunphung Puai an tuahmi tampi lak sung ihsin Chin Pipu pawlih Kumthen Nunphung Puai(Traditional New Year) an rak tuah thok ni, kum le tikcu le caan cu cipciar zetin zohman hnih relsuak theitu le ngankhum theitu cu kan um lem lo ding zum a um.
Asinan ziangtik ni ah an tuah thok ih Ziangtik kum ah an tuah thok? Ziangtin an tuah ih Ziangmi tuahtahnak thawn an tuah? timi thuhla thawn pehpar aw in, tu ih a nung dam lai mi kum(50) tlun Chinmi Chin Tribe Upa zaten cun anmah le tlangtluan thlun in, an theihdan, an hmandan, a rindan le an thlirdan cio kha an rel fingfing thei ding zum a um.
Asan cu culai ah Chin miphun pawlin ca thawn thuanthu ngan khummi le retmi a um lo tikah awkaa ih simsawng mi le relsawng mi thuanthu kha thlun vivo in, cutiin van ih a tleu mi Ninu, zaan thlapi le arsi herdan pawl zoh in, Kumthen Nunphung Puai cu an rak thok mi kha a si ding zum a um.
Ziangziang an si khalah Chin Pipu pawlih relsang mi le simsawng mi thuanthu pawl sirhsan in, kan zoh ding a si ahcun Kumthen Chin Nunphung Puai cu Kumpi kumkhat sung Lo hna an tuannak hmun ihsin Lo rawllak a cuut ih an lak thehhnu tu ih kan hman rero mi (Pope Gregorian Calendar) September Thlathul hnu October thla karlak thlathul(fullmoon) hmaisabik ni zan ah an rak tuah theu mi Puai asi.
Cui ni/zan ah khuasen zaten hmunkhat te ah cawl hahdam in an nuam tlang. Cui Thlathul thla cu mah le hawlkuam thlangtluan, nithla siardan thlun in an nei fingfing. Ahleice in Kumthen Nunphung Puai ih tumtahnak a bangrep mi pakhat cu “Fur rawllak thehhnu an biakmi Khawzing Pathian hnenah lungawi thusimnak le hnakum Lo hnatuan thok salnak ding hrangah thluasuah thar dilsalnak” can sunglawizet ih an hmanmi hi asi.
Cun Lo rawllak ti tikah thal rawl silo in Fur ih an ciin(tuh) mi Laifang, Vainim, Faangcang, Kawlhra le Fur sungih an ciin mi hangrah hanghnah phunkim an lak thehhnu ih tuahmi asi. Cumi cu Fur rawl an ti. Fur rawl laakcan hi tlang le hawlkuam umnak ih zir in, laak can a bangawk lo khal a um ruangah a tlangpi thu in September ihsin December thla tiang cu an tuah theu asi. Cui Rawllaak can cu Rawllu/Rawlkhawm puai (harvest), tiah a phunphun in an ko. Hrekkhat cun Thlathul ni a thlen hlan ni(1,2,3,4,5,6) le thlathul a cem hnu ni(1) tiang, zate ni(4,5,6,) lai tuahtu khal a um asi.